Ging ik met loden schoenen naar het optreden van Einstürzende Neubauten? Bijlange niet, neen. Sinds 2005 probeer ik de Duitse industrialgroep bij elke passage in ons belgenlandje mee te pikken, en ik heb daar nog nooit spijt van gehad. Maar het klopt wel dat ik iets minder enthousiast was dan vroeger, en daar zijn twee verklaringen voor.
Ten eerste is het intussen al lang geweten dat de Neubauten vandaag enkel nog nummers spelen die ze in de huidige samenstelling van de groep geschreven hebben. Dat zijn dus nummers vanaf ‘Silence is Sexy’ uit 2000, de eerste plaat met gitarist Jochen Arbeit en percussionist Rudi Moser. Zij kwamen over van de postrockgroep Die Haut, om Mark Chung en FM Einheit te vervangen, die begin jaren 80 de Neubauten vervoegden vanuit de punkgroep Abwärts, en rond het midden van de jaren 90 de groep verlieten.
Toen Einstürzende Neubauten in 1980 het levenslicht zagen, als een verbond tussen zanger Blixa Bargeld en percussionist N.U. Unruh, was het een regelrechte aanval op alle muzikale conventies. Het meest opvallend was natuurlijk dat ze in de plaats van traditionele instrumenten zowat alles wat lawaai kon maken als instrument gebruikten. Maar ook songstructuren moesten het veld ruimen voor improvisaties van onbeperkte herrie.
Het duo werkt met verschillende mensen samen, in een eerste fase zelfs met Bettina Köster en Gudrun Gut, die later Malaria! zouden oprichten. Alexander Hacke zou een vast lid worden. Hij was op dat moment 15 jaar, scoorde een onwaarschijnlijke hit met ‘Hiroshima’, en tourde op zijn eentje door Europa, zonder aan zijn ouders door te geven waar hij verbleef. FM Einheit kwam de groep versterken vanuit Abwärts, en het trio Bargeld-Unruh-Einheit maakt de legendarische debuutplaat ‘Kollaps’.
In de daarop volgende optredens bestendigt de groep zich met aanvulling van Hacke en Chung. Optredens zijn vaak chaotisch en zelfs gewelddadig. Het publiek reageert soms agressief op de herrie die de Neubauten produceren, maar evengoed willen de Neubauten zelf podia afbreken of in brand steken, of allerhande puin in het publiek gooien.
Gaandeweg werd de groep evenwel rustiger, en wordt duidelijk dat hier wel degelijk grote kunst gemaakt wordt, met zeer interessante geluidsexperimenten met de meest diverse voorwerpen, met een uitgekiende opbouw van de composities, maar ook met de uitzonderlijk diepgaande teksten van Blixa Bargeld, die voor sommige kenners zelfs als een onderdeel van de Duitse literatuur moeten gelden.
En zo kom ik tot de tweede reden waarom ik minder enthousiast naar dit optreden ging. De laatste twee platen van de Neubauten – ‘Alles in Allem’ uit 2020 en ‘Rampen – apm: alien pop music’ uit 2024 – laten mijns inziens een groep horen die op automatische piloot platen maakt, zonder nog langer naar de diepgang en de vernieuwing te streven die hen zo legendarisch maakten.
Over de eerste plaat schreef ik destijds: ‘Alles in Allem is geen vernieuwende cd van de Neubauten. Dit hebben we al eerder gehoord. We zijn intussen vertrouwd met deze klanken en deze songstructuren.’ Over ‘Rampen’ schreef collega Annemarie: ‘Het album is niet alleen vrij voorspelbaar, maar tevens één derde te lang.’ Het zijn voor alle duidelijkheid geen slechte platen. Maar in tegenstelling tot het vroegere werk, dat je volledige concentratie vergde, kun je ze gemakkelijk als achtergrondmuziek opzetten. Het is geen verrassing meer. Het is niet meer vernieuwend.
Maar toch ga ik naar het optreden, misschien meer uit gewoonte of zelfs plichtsbewustzijn. Het podium ziet er op het eerste zicht minder indrukwekkend dan vorige keer, in 2022, bij het twee jaar uitgestelde 40-jarig jubileum van de Neubauten in de AB, toen het volgestouwd was met allerlei metalen constructies die uiteraard als instrument gebruikt werden. Maar dit is slechts een eerste indruk die snel zou verdwijnen.
Blixa Bargeld stapt met wandelstok, maar wel nog steeds op blote voeten, het podium op. Het is niet zomaar een gimmick. De man loopt inderdaad niet meer zo vlot, en zal dan ook een heel optreden vrij statisch achter zijn micro blijven staan. Het optreden start met een aantal nummers van de laatste plaat.
Bij de opener ‘Pestalozzi’ valt meteen op dat de groep gebruik maakt van een backing tape, wat het trouwens tijdens het hele optreden zal doen. Het doet de vraag reizen wat live is en wat niet, maar afgezien daarvan is het aanvaardbaar om elektronische effecten en strijkers vooraf op te nemen en mee af te spelen. ‘Ist Ist’ komt eveneens van de nieuwe spruit, en ‘Wedding’ van de vorige plaat ‘Alles in Allem’.
‘Grazer Damm’ ziet een winkelwagentje op het podium gereden worden, een instrument dat de Neubauten al sinds de begindagen gebruiken. Voor ‘Isso Isso’ wordt bovenop het winkelwagentje een assemblage van metaalelementen gelegd die door Unruh vakkundig bespeeld worden, terwijl Blixa Bargeld zijn intussen bekend gekrijs laat weergalmen. En op ‘Möbliertes Lied’ bespeelt Unruh een ronddraaiende schijf met afgeknipte flessen met een luchtcompressor.
En zo ging de eerste helft van het optreden voorbij met nummers van de laatste twee platen. Het podium was aanvankelijk in een zachte gele gloed gehuld, maar dat verandert nu in fel rood. ‘It’s not the red of the dying sun … ’ Het nummer heet ‘Sabrina’ en staat op ‘Silence is sexy’ uit 2000. Het is een van de teksten die Bargelds literaire reputatie bevestigd heeft. Hij overloopt in het lied de kleuren van de Duitse vlag – rood, goud, zwart – om te besluiten dat het zwart het best past bij Duitsland en haar geschiedenis.
Het wordt nog diepgaander met ‘Die Befindlichkeit des Landes’, een lied dat geïnspireerd is op een tekst van Walter Benjamin, een Duitse jood die verbonden was aan de marxistische Frankfurter Schule. Hij schreef ‘Über den Begriff der Geschichte’ op het eind van zijn leven, als hij op de vlucht was voor het oprukkend fascisme. Toen de Duitsers ook Frankrijk veroverden, probeerde Benjamin naar Spanje te vluchten, maar als de toegang hem daar geweigerd werd, pleegde hij samen met zijn vrouw zelfmoord aan de Spaanse grens.
Benjamin was zwaar geschokt door het Stalin-Hitlerpact dat de start van de Tweede Wereldoorlog mogelijk gemaakt had. Van daaruit is hij het marxisme radicaal in vraag beginnen stellen, en zijn essay is eigenlijk een afrekening met het historisch materialisme van Marx. Sommigen noemen het essay de doodsteek voor de marxistische dialectiek, maar dat is zonder te rekenen dat enerzijds andere denkers als Eduard Bernstein het concept al eerder vakkundig met de grond gelijk gemaakt hadden, en anderzijds dat er nog steeds mensen zijn die denken dat de marxistische dialectiek het instrument bij uitstek is om de geschiedenis en zelfs de toekomst te begrijpen.
‘Sonnenbarke’ is een laatste pareltje uit ‘Silence is sexy’ en ontstond als een experiment bij een zonsverduistering die destijds had plaatsgevonden. Blixa Bargeld had de fans opgeroepen om opnames te maken van het gebeuren, omdat hij onder meer wou weten of de dieren inderdaad massaal stil zouden worden tijdens de verduistering. De Neubauten maakten verschillende nummers rond dit onderwerp. In ‘Sonnenbarke’ wordt de zonsverduistering in verband gebracht met een schip uit de Egyptische mythologie dat de bewegingen van de zon volgt.
En zo weet ik weer waarom ik destijds wild enthousiast was over alles wat Einstürzende Neubauten deden. We keren terug naar de laatste twee platen met ‘Seven Screws’, waarvan de eerste poging ge-‘screwed’ wordt omdat de muzikanten niet synchroon met de vooraf opgenomen harp en strijkers spelen. Het volgende nummer ‘Gesundbrunnen’ is wellicht een van de tekstueel meer interessante nummers van de laatste plaat.
Het begon als een observatie van de onderkant van een tapijt, maar evolueerde naar beschouwingen over een kind van 16 jaar, dat geboren werd als de dochter van Blixa Bargeld, maar thans zijn zoon is. ‘We corrigeren het beeld, nieuw gewoven maar niet opnieuw onderhandeld, we stappen uit de ontwikkeling, we stappen uit de evolutie (…), we oefenen op het nieuwe, volledig buiten de biologie’.
Op ‘Gesundbrunnen’ zagen we de ‘engel’, een instrument van metalen staven van verschillende lengten in de vorm van vleugels. Het instrument werd volgens mij voor het eerst gebruikt tijdens de opvoering van ‘Lament’ in 2014, een indrukwekkend schouwstuk dat overigens door de provincie West-Vlaanderen werd besteld om de herdenking van 100 jaar Eerste Wereldoorlog op te luisteren. Uit dat meesterwerk komt ook het laatste stuk van de reguliere set: ‘How did I die?’, waarin de gesneuvelden uit de grote oorlog terugkeren om hun officieren te kwellen.
Het is het einde van de reguliere set, maar uiteraard komt de groep nog terug, Blixa Bargeld zelfs met een opvallende zwarte boa om zijn schouders. Ze spelen ‘Ten Grand Oldie’ van de voorlaatste plaat, waarop Hacke van de bas overstapt naar percussie. En daarna ‘Nagorny Karabach’, een lied dat een sinistere bijklank heeft gekregen sinds ik het laatst hoorde op het optreden in 2022. Het nummer was bedoeld als een vervolg op ‘Armenia’, een vroeg atmosferisch nummer dat verwees naar het historische lijden van de Armeniërs.
Nagorno-Karabach is een regio die zich geografisch in Azerbeidzjan bevindt, maar waar sinds 1991 – toen de Sovjet-Unie uiteenviel – een soort onafhankelijke enclave bestond waar Armeniërs in relatieve autonomie leefden. Het is slechts een van de verschillende bevroren conflicten die intussen al decennia aanslepen in de regio. Maar in 2023 besloot Azerbeidzjan om de regio volledig te heroveren, en dat zorgde weer voor een uittocht van de Armeniërs die in de regio woonden. Een moderne etnische zuivering, als u wilt.
Het laatste bisnummer ‘Wie lange noch?‘ en het eerste nummer van de tweede bisronde ‘Everything Will Be Fine’ bewijzen dat de laatste plaat minder diepgang heeft dan wat je van de Neubauten kunt verwachten. Maar als de groep eindigt met ‘Susej’ – een dialoog tussen de jonge hemelstormende Bargeld en zijn oudere en kalmere alter ego, gebaseerd op een gitaaropname uit een Hamburgse kelder van begin jaren 80 – ben ik volledig tevreden dat ik hier vandaag bij was.
Het klopt, we zullen oude nummers als ‘Sehnsucht’, ‘Yü-Gung’, ‘Feurio!’, ‘Haus der Lüge’, ‘Die Interimsliebenden’, ‘Was ist ist’ of ‘Stella Maris’ niet meer live horen van de Neubauten. Eigenlijk is dat erg, want het is een erfgoed dat bewaard moet worden. Het is muziekgeschiedenis. Maar dat neemt niet weg dat dit een heel goed concert was. Er waren veel liedjes uit de laatste twee platen, maar die werden prachtig uitgevoerd, en de show die de Neubauten erbij geven mag er nog steeds zijn.
Maar vooral: ik werd er donderdag aan herinnerd dat Einstürzende Neubauten werkelijk een legendarische groep zijn, en ik weet ook terug waarom ik deze groep intens liefheb. Ik heb vandaag al oudere platen als ‘Silence is sexy’ en zelfs ‘Tabula Rasa’ opnieuw opgezet, en ik heb er erg van genoten. Ik heb eindelijk het hele verhaal achter ‘Die Befindlichkeit des Landes’ opgezocht, en dat is indrukwekkend. De Neubauten horen nog steeds bij mijn favoriete groepen, en ik blijf ook in de toekomst naar hun optredens gaan.
Setlist: Pestalozzi / Ist ist / Wedding / Grazer Damm / Isso Isso / Möbliertes Lied / Sabrina / Die Befindlichkeit des Landes / Sonnenbarke / Seven Screws / Gesundbrunnen / How Did I Die?
Bis 1: Ten Grand Goldie / Nagorny Karabach / Wie lange noch?
Xavier Kruth bekeerde zich al op jonge leeftijd tot het gothicdom. Toen hij begon te puberen, moest hij lang zagen om een zwarte broek te mogen hebben. Toen hij tegenover zijn moeder argumenteerde dat hij gewoon om een zwarte broek vroeg, niet om zijn haar omhoog te doen in alle richtingen, repliceerde ze dat als hij nu een zwarte broek zou krijgen, hij daarna toch zijn haar torenhoog omhoog zou doen. Xavier was versteld over de telepathische vermogens van zijn moeder. Hij leerde destijds ook gitaar spelen, en sinds 2006 speelt hij in donkere kroegen met zijn melancholische kleinkunstliedjes in verschillende talen. In 2011 vervoegde Xavier het team van Dark Entries. In Dark Entries las hij ook dat The Marchesa Casati (gothic rock) een gitarist zocht, en zo kon hij een paar keer met de groep optreden. Later speelde hij bij Kinderen van Moeder Aarde (sjamanische folk) en werkte samen met Gert (kleinpunk). En het belangrijkste van al: in 2020 bracht hij samen met Dark Entries-collega Gerry Croon de plaat ‘Puin van dromen’ uit onder de naam Winterstille.
Wil je Dark Entries steunen? Doe een gift op BE49 0017 6243 8971
